[Tèxtes]

Joan-Francés Blanc

Nueit de junh

1993

Premiat au IV concors literari Mn. Josèp Condó Sambeat de la Val d'Aran, estot publicat en lo liberòt De quan panèren un peishic de país, colleccion Garona, ed. Pagès, Lhèida, 1994
Que voleré morí's. Non pas tant entà pèrder la vita, l'alen, tà deishà's escapar l'arma. Mes tà disaparéisher. Tà desbrembà's l'amor vadut aquiu, e tant viste perdut. Que voleré cercar solaç dens quauque ostau amic. Mes l'amic, lo sol, qui n'avèn pas hrèita de parlà's tà compréne's, que moriscó. E adara que vira a casa las pajas deus líbers shens legi'us. Que minja shens trobar lo gost ni brembà's lo nom deus plats. Que's passeja shens véder las caras deu monde qui tròba suu camin. No's bremba pas tanpauc deu tribalh, qui'u hè passar totun bèths moments en tot ocupar l'esperit a causas bestiaments materiaus : quin empachar los eslhèves de dromí's. Quin despertar la soa intelligéncia, que n'an ua, mes dens aqueth vegarau de París, n'ei pas aquò qui ajuda a vàder respectat... Òras e òras passadas (pergudas ?) en talhèrs de pedagogia. Sajar de dar idèas, de préner iniciativas, entà cargar un pauc mei l'aso de tribalh. Tà qui posqui pas tròp pensar a l'ivèrn d'avants.

Decémer. Lo hred que cadè d'un còp sus la vila. Que passè de dètz degrès a mensh cinc dens la nueit. Que vedó lo lendoman lo mond qui's torran qui s'an desbrembat d'escotar la ràdio. Vita shens nat chepic que lo tribalh quotidian.

Puish lo telefòne, dens la nueit, d'islas de luenh, tà díser la mort de l'amic. Que partiva tau tribalh, dens l'autò crompada dab quauques milèrs de quilomètres. E los travaders qui ne'u vòlen pas créder. Lo camion en fàcia. Lo néguer. La hemna qui quitè de vàder hòla. Òras au telefòne. Amics mei disponibles, qui pòden deishar lo tribalh tà gahar lo purmèr avion. Nau òras dinc a Pointe-à-Pitre. E eth, esperar lo ser, cada ser, avants o après lo telefòne, tà plorà's. Shens masclor. O dab la masclor deu gojat qui plorèva dab la casa sancèra aus enterraments. Preparar lo viatge. Esperar un mes tàd'aquò. Aver lo temps de crompar un disc de Lluís Llach. Gira la roda del temps... i si no fós absurd el mes enllà... Que pensa a la soa mort. Non se vei víver shens aquera preséncia de l'amic. Qu'èra partit luenh, sovent. Lille, a bisa. E après, qu'èra partit eth, tà París. Mes adara, qu'ei un partir definitiu. A maugrat la fe.

Gèr. Mensh cinc au maitin deu partir. Zerò o cinc lhèu dens l'aeropòrt. Dètz e nau en tot arribar au Raizet. A l'aeropòrt que'u demòra la hemna. La de l'amic. L'amiga de mei de dètz annadas. Dempuish l'escòla, en Gasconha. E sorire, en tot començar. D'ua part e de l'aute de la vitra de la sala d'arribada, en tot demorar lo passatge de la doana. Puish en tot apréner que lo pont enter las duas islas serors, Tèrra Grana e Tèrra Baisha, e l'apèran pont de la Gabarra. Mot gascon, qu'avè trobat dens lo diccionari de Palai : gabarre sf. Gros ajonc (ulex europoeus, plante). V. baste, touje. e tanben : gabarre sf. Gabare, espèce de bateau... E puish tornar parlar de las annadas de licèu. Tot qu'èra dit e pas nat n'èra hèit. Aproheitar d'estar amassas.

Que vedó tantas causas. La mar, blava coma dens los reclams de la television. Lo mercat dab los fruts deu país dus o tres còps mei bèths qu'en  metropòli  . Avocats, mangas, papaias, maracojàs, ananàs. Fruts de la passion. Las plajas e lo sorelh tròp hòrt tà demorar devath.

La misèria. Qu'angó un còp tà cuélher la goja - qui hasèva ua cosina extraordinària - a la soa case. N'ei pas lo medish mot qu'en gascon. Ua sola pèça, minjapan e cramba, escura, empojarnida de causas. Dab au mensh quate mainats. Hemna brava qui non arrehusè pas jamei l'amor deus òmis taus qui saben plumar la pola. Sola e shens nat tribalh, qu'acceptè de har la goja shens estar declarada.

E lo riquèr. Deus foncionaris qui tòcan mei de sòus e pagan mensh de talhas. Qui víven dens casa granas, vertadèras demòras coloniaus. Totun l'amic que s'avèva causit ua casa normau, tàd'eth e la familha... Luenh deu barri ric. Mes haut - quasi devath lo volcan - que la calor ei mensh hòrta l'estiu.

E l'amic n'èra pas mei. La casa qu'èra plea deu void qu'avèva deishat. Istòrias de hantaumes. Que's brembava d'un tèxte suus soconhans, aqueths estars de la nueit, armas pergudas shens repaus. Qu'avèva paur aus soconhans. Que sabèva que non calèva dromí's si ne vedèva un. Lhèu lo hantaume de l'amic. Mort luenh de Chalòssa. Mes pas arren. Sonque, ua nueit, l'amiga que'u vengó trobar dens la cramba. Que s'apressè shens brut. Dab l'excusa deu hred. Hred dens aqueth ivèrn de 15 degrès... La nueit qu'estó longa. E doça. Dètz ans après lo darrèr non, lo quiòc n'èra pas necessari.

E tornar cap tau hred. Tau hred vertadèr, lo d'Orly. Deu metrò. Deu tribalh. Passar òras au telefòne. La nueit, dab las cinc òras de diferéncia. Puish shèis, dab aquera òra d'estiu. E un dia, en mai, la letra qui disèva qu'avèva trobat un òmi mei pròishe. Solide. Que n'i a un sarròt, d'òmis, de joens metropolitans tà contar Floreta a ua hemna sola. Floreta, la qui coneishèva, d'aqueth temps de la soa purmèra amiga, la de Nerac. Aqueth parc dab la hont que s'i neguè Floreta, deu chegrin d'amor qu'avó. Que volèva anar tà Nerac... Eth tanben. Mes qu'avó paur a aquera amiga, qui èra tornada víver dens aquera vila. Professora. Nomenada au país que lo papà èra deu medish partit que lo menistre, l'annada d'après lo CAPES. Lhèu enqüèra dab lo medish gús qu'avèva presa la soa plaça, aqueth qu'èra de l'aute costat politic. Que degó demorar dus ans a Bisa, en tot esperar lo cambiament de majoritat tà tornar tau país...

Junh. Las nueits mei bracas. Los dias mei longs. Los chepics mei pesucs. Arrés tà cambiar las causas. Amics e amigas. Collègas de tribalh. Ne comprenen pas. Que n'i a qui cercan d'ajudà'u. Mes qu'ei vadut miei sauvatge. Ne saben pas quin virarà. Lhèu la solucion qu'ei d'escríver. En gascon. Atau.